Το Ακριτικό Καστελλόριζο

Το μικροσκοπικό διαμάντι του Αιγαίου

Στην ανατολικότερη άκρη της Ελλάδας, αγκαλιά με τις μικρασιατικές ακτές, το Καστελλόριζο είναι ένας μικρός νησιωτικός παράδεισος που, παρά τις αμέτρητες ομορφιές και τη μακραίωνη ιστορία του, παραμένει ανέγγιχτος από τον μαζικό τουρισμό.

Μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες, το Καστελλόριζο ήταν ένας σχετικά άσημος προορισμός, ακόμα και μεταξύ Ελλήνων - ένας μακρινός, δυσπρόσιτος, ελάχιστα διαφημισμένος τόπος. Ομως, την τελευταία εικοσαετία, το νησάκι των μόλις 9 τετραγωνικών χιλιομέτρων αναδύθηκε από την ακριτική του απομόνωση για να συστηθεί απευθείας στο διεθνές κοινό: το 1991, η βραβευμένη με Οσκαρ ιταλική ταινία «Mediterraneo» ξενάγησε τους απανταχού κινηματογραφόφιλους στα γοητευτικά τοπία του Καστελλόριζου. Αρκετά αργότερα, το 2006, ένα ουράνιο φαινόμενο, η εντυπωσιακή ολική έκλειψη ηλίου, έφερε στο νησί εκατοντάδες επισκέπτες από κάθε γωνιά της Γης. Κατά μήκος του ασφαλούς φυσικού λιμανιού απλώνεται ο μοναδικός οικισμός του νησιού. Αυτό είναι όλο κι όλο το Καστελλόριζο? μια σταλιά τόπος, αλλά με τόσο πλούσια ιστορία, που θα σας πάρει λίγο χρόνο για να τον εξερευνήσετε ενδελεχώς. Η βόλτα στα σοκάκια του μοιάζει με ταξίδι πίσω στο χρόνο.

Το Καστελλόριζο μέσα στο Χρόνο...

Η Μεγίστη κατοικείται από τη νεολιθική εποχή, όπως μαρτυρούν τα άφθονα ευρήματα που έχουν έρθει στο φως. Στην αρχαιότητα κατοικήθηκε από Πελασγούς και αργότερα από Δωριείς, ενώ πέρασαν από εδώ Μινωίτες και Μυκηναίοι. Στενές ήταν πάντα και οι επαφές με τα μικρασιατικά παράλια, με τα οποία το νησί διατηρούσε ζωτικές, για την επιβίωση και την ανάπτυξή του, εμπορικές σχέσεις. Η Μεγίστη γνώρισε περιόδους δόξας -μέχρι και δικά της νομίσματα έκοβε-, αλλά συνήθως ήταν εξαρτημένη από κάποια μεγαλύτερη δύναμη της εποχής - κυρίως τη Ρόδο. Λόγω της στρατηγικής της θέσης, τους επόμενους αιώνες ουκ ολίγοι θα διεκδικήσουν τη Μεγίστη: Ρωμαίοι, Βυζαντινοί και ύστερα, το 1306, είναι η σειρά των Ιωαννιτών ιπποτών. Εκείνοι θα χτίσουν το μεσαιωνικό κάστρο στην κορυφή των βράχων και θα δώσουν στη Μεγίστη το όνομα Καστελλόριζο, το οποίο θα αποτελέσει τόπο εξορίας των αντιπάλων τους.

Το 1440, ο στόλος των Αιγύπτιων Μαμελούκων επιτίθεται στο νησί. Ο οικισμός ερειπώνεται και οι κάτοικοι αιχμαλωτίζονται, για να βρεθούν δούλοι στην Ανατολή. Τα επόμενα 200 χρόνια, το Καστελλόριζο θα αλλάζει διαρκώς χέρια μεταξύ Φράγκων και Οθωμανών. Εν τέλει, θα κυ-ριαρχήσουν οι τελευταίοι. Επί τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι του νησιού θα καταφέρουν να διατηρήσουν πολλά προνόμια, τα οποία θα τους επιτρέψουν να αναπτύξουν σταδιακά μια ανθηρή οικονομία, βασισμένη κυρίως στη ναυτιλία. Ο εμπορικός στόλος του Καστελλόριζου αλώνιζε την ανατολική Μεσόγειο, μεταφέροντας αγαθά από και προς την Ευρώπη, την Ασία, την Αφρική. Το εμπόριο έφερε στους ντόπιους άφθονο πλούτο. Μάρτυράς του είναι τα πανέμορφα αρχοντικά νεοκλασικού ύφους που απλώνονται κατά μήκος του «Κορδονιού», όπως ονομάζουν οι ντόπιοι την παραλιακή οδό - και αγαπημένη τους βόλτα. Αυτά τα δίπατα και τρίπατα αρχοντόσπιτα, άλλα ζωηρόχρωμα και άλλα κατάλευκα, με τα ξύλινα παράθυρα, τα μπαλκόνια και τις κόκκινες κεραμοσκεπές, ανάγονται κυρίως στα μέσα του 19ου αιώνα. Σήμερα, πολλά από αυτά έχουν ανακαινιστεί και είναι είτε ιδιωτικές κατοικίες είτε ξενώνες.

Προς τιμήν τους, οι Καστελλοριζιοί φρόντισαν, εκτός από την προσωπική τους περιουσία, να προικίσουν τον τόπο τους με αξιόλογα δημόσια κτίρια. Περιδιαβαίνοντας τις συνοικίες Κάβος, Χωράφια, Μανδράκι, θα συναντήσετε το δημαρχείο, τη Δημοτική Αγορά αλλά και τη Σαντράπειο Σχολή, η οποία θα σας φανεί πολύ οικεία: λογικό, αφού η πρόσοψή της είναι ακριβές αντίγραφο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επίσης, ανέγειραν πανέμορφες εκκλησίες, όπως εκείνη των πολιούχων του νησιού, Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης - τα τάματα και ο διάκοσμος θα σας δώσουν άλλη μια εικόνα της ακμής που γνώρισε το Καστελλόριζο χάρη στη θάλασσα. Οι κίονες που στηρίζουν τον τρούλο μεταφέρθηκαν από το ναό του Απόλλωνα στα Πάταρα της Λυκίας, στη Μικρασία.

ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟ, Ο ΑΚΡΙΤΑΣ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ Πρόκειται για ένα επιμορφωτικό ντοκιμαντέρ με θέμα το ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟ, το οποίο έχει ως στόχο να παρουσιάσει μέσα από τις αφηγήσεις του Γ. ΒΑΛΤΙΝΟΥ την ιστορική πορεία του τόπου. Ο αφηγητής ξεκινάει την ξενάγησή του με την παρουσίαση της γεωγραφικής θέσης του ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟΥ. Στη συνέχεια παρατίθενται πλάνα από τα ΤΕΙΧΗ και το ΚΑΣΤΡΟ, το ΜΟΥΣΕΙΟ και τις ΙΕΡΕΣ ΜΟΝΕΣ, δίνοντας παράλληλα διευκρινιστικές πληροφορίες για την ιστορία του τόπου επί ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ, καθώς και για τα ιστορικά γεγονότα του νησιού κατά το 19ο αι. Γίνεται ιδιαίτερη μνεία στην ΚΥΡΑ της ΡΩ, καθώς μας ξεναγεί στο νησί της. Ο αφηγητής διαβάζει αποσπάσματα από το βιβλίο της ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΜΩΡΑΪΤΟΥ «ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟ, Ο ΑΚΡΙΤΑΣ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ » και στη συνέχεια αποσπάσματα από το έργο «ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟ» του Λ. ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΑΚΗ αλλά και το ομότιτλο του ΙΩΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΦΩΤΗ. (Από το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ -1995)

Στο λιμάνι υψώνεται ο μιναρές του τζαμιού του Καστελλόριζου, που λειτουργούσε ώς τις αρχές του 20ού αιώνα. Τους καλοκαιρινούς μήνες είναι ανοιχτό το μικρό λαογραφικό μουσείο που φιλοξενεί. Συνεχίζοντας τη βόλτα στην περιοχή του λιμανιού, θα συναντήσετε τα 315 (λένε) σκαλοπάτια που οδηγούν στον Αγιο Γεώργιο του Βουνού. Είναι χτισμένος σε μια εντυπωσιακή τοποθεσία, στη θέση παλαιοχριστανικής εκκλησίας - σώζεται το δάπεδό της. Στο εσωτερικό βρίσκεται και μια ενδιαφέρουσα κατακόμβη.

Στους πρόποδες του βράχου του κάστρου, το ενδιαφέρον γίνεται καθαρά αρχαιολογικό: εδώ σώζεται σε άριστη κατάσταση ένας ναόσχημος λυκιακός τάφος του 4ου αιώνα - άλλη μία ένδειξη των πανάρχαιων δεσμών του Καστελλόριζου με τα μικρασιατικά παράλια. Ανηφορίζοντας θα βρεθείτε στο μεσαιωνικό κάστρο. Οταν κατασκευάστηκε, τον 14ο αιώνα, ήταν ένα από τα πιο ισχυρά φρούρια της ανατολικής Μεσογείου. Σήμερα πια στέκει ερειπωμένο, συντροφιά με τα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης. Εκεί ψηλά αξίζει να ξαποστάσετε και να απολαύσετε τη θέα στον οικισμό, στο λιμάνι και στα μικρασιατικά παράλια, που απέχουν ελάχιστα. Πριν κατηφορίσετε, περάστε και από το ωραίο μουσείο του Καστελλόριζου: φιλοξενεί αρχαιολογικά ευρήματα και εκθέματα από κάθε χρονική περίοδο της ιστορίας του νησιού, όπως για παράδειγμα τις τοιχογραφίες του Αγίου Νικολάου του κάστρου.

Κάνοντας βόλτες στον οικισμό, θα παρατηρήσετε ότι πολλά σπίτια, ακόμα και αρχοντικά, στέκουν ρημαγμένα. Αρκετά καταστράφηκαν το 1926, όταν ένας πανίσχυρος σεισμός 8 Ρίχτερ συγκλόνισε την περιοχή. Η καταστροφή ολοκληρώθηκε στη διάρκεια των γερμανικών βομβαρδισμών το 1943, με τις πυρκαγιές που ακολούθησαν να δίνουν τη χαριστική βολή στο νησί. Είχε αρχίσει να παρακμάζει ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα - τότε, οι διαδοχικές εναλλαγές των ευρωπαϊκών δυνάμεων κατοχής καθώς και οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης οδήγησαν έναν τεράστιο αριθμό ντόπιων στην ξενιτιά, κυρίως στην Αυστραλία. Μάλιστα, η κοινότητα των Καστελλοριζιών της Αυστραλίας αριθμεί πολλαπλάσια μέλη από τους μόνιμους κατοίκους του νησιού, που δεν ξεπερνούν τους 300 στις μέρες μας.

Περίπατοι στην ύπαιθρο Το Καστελλόριζο δεν έχει δρόμους, πλην της ασφάλτου που συνδέει τον οικισμό με το αεροδρόμιο. Τα αυτοκίνητα μετριούνται στα δάχτυλα και υπάρχει ένα και μοναδικό ταξί που εξυπηρετεί τους επισκέπτες. Ομως, είναι τόσο μικρούτσικος τόπος, ώστε αξίζει τον κόπο να τον περπατήσετε και να τον εξερευνίσετε ακολουθώντας τα καλοχαραγμένα μονοπάτια της υπαίθρου. Μόλις ένα χιλιόμετρο από τον οικισμό βρίσκεται το Παλαιόκαστρο, ένα από τα αρχαιότερα μνημεία του νησιού, που χρησιμοποιούνταν μέχρι και την εποχή των ιπποτών. Νότια του οικισμού θα συναντήσετε τα αμυντικά «κυκλώπεια» τείχη της Βίγλας, που πιθανότατα ανάγονται στην ελληνιστική εποχή. Η πεζοπορία στην ύπαιθρο είναι επίσης μια καταπληκτική ευκαιρία να ανακαλύψετε έναν οικολογικό παράδεισο, όπου απαντούν διάφορα σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας, με πιο διάσημη τη σαλαμάνδρα Mertensiella luschani. Το Καστελλόριζο είναι το ένα από τα μόλις τρία νησιά όπου ζει αυτό το σπάνιο και προστατευόμενο είδος, που θυμίζει μικροσκοπικό δεινοσαυράκι!

Παραλίες στο Καστελλόριζο... δεν υπάρχουν, αλλά δεν συντρέχει λόγος απογοήτευσης. Εκτός από τις βουτιές που μπορείτε να κάνετε στα πεντακάθαρα, διάφανα νερά του λιμανιού ή στην περιοχή Πλάκες, πολλά βαρκάκια θα σας μεταφέρουν στις αμμουδιές που βρίσκονται στα γειτονικά νησάκια και στις βραχονησίδες: στη Ρω -όπου θα δείτε και το μνημείο της περίφημης Κυράς της-, στη Στρογγύλη και στον Αγιο Γεώργιο, με το ομώνυμο εκκλησάκι.

Ομως, το πιο εντυπωσιακό σημείο για βουτιές βρίσκεται στο ίδιο το Καστελλόριζο και δεν είναι άλλο από τη Σπηλιά του Παράστα, ένα από τα μεγαλύτερα θαλάσσια σπήλαια της Μεσογείου. Πραγματικό θαύμα της φύσης, κρυμμένο τόσο καλά στα βράχια, που, για να χωρέσει το βαρκάκι, θα πρέπει να σκύψετε τόσο που να ακουμπήσει η μύτη στα δάχτυλά σας! Η φύση έχει διακοσμήσει το σπήλαιο με απίθανους σταλακτίτες, ενώ τα τοιχώματά του παίρνουν απερίγραπτες γαλάζιες αποχρώσεις χάρη στον ιριδισμό του νερού. Η σπηλιά ονομάζεται και Φώκιαλη, καθώς λέγεται πως εδώ φωλιάζουν οι φώκιες monachus monachus. Βέβαια, είναι μάλλον

απίθανο να συναντήσετε κάποια, γιατί δεν αντέχουν καθόλου την πολυκοσμία.Το Καστελλόριζο προσφέρει πληθώρα εμπειριών, όμως πάνω από όλα είναι τόπος γαλήνης, ηρεμίας και -γιατί όχι- ραστώνης. Μια τεμπέλικη βόλτα στο Κορδόνι, όταν τα βουνά της Μικρασίας, απέναντι, βάφονται στα χρώματα του σούρουπου και το ένα μετά το άλλο ανάβουν τα φωτάκια του Κας, της αρχαίας Αντιφέλλου, ίσως είναι η πεμπτουσία των απολαύσεων που μπορεί να σας χαρίσει αυτό το ακριτικό διαμαντάκι του Αιγαίου.

Η Κυρά της Ρω

Νοτιοδυτικά του Καστελλόριζου βρίσκεται η νησίδα Ρω. Εκεί ζούσε ολομόναχη από το 1940, όταν χήρεψε, η Κυρά της Ρω -κατά κόσμον Δέσποινα Αχλαδιώτη-, η πιο διάσημη ακρίτισσα της ελληνικής ιστορίας, με αντιστασιακή δράση.

Από το 1943 ώς το θάνατό της, το 1982, φρόντιζε να μην περάσει ούτε μία μέρα που να μην κυματίζει η σημαία στη μικροσκοπική βραχονησίδα. Η Κυρά της Ρω τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών, από το Πολεμικό Ναυτικό κ.ά. και σήμερα στο νησάκι της υψώνεται ένα μνημείο προς τιμήν της.

ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΟ ΚΑΣ

Μια επίσκεψη στη γειτονική Τουρκία επιβάλλεται αν βρεθείτε στο Καστελλόριζο - αρκεί να μην έχετε ξεχάσει την (καινούργια) ταυτότητά σας. Το Κας, αυτή η μικρή πόλη της τουρκικής «Ριβιέρας», διατηρεί, παρά την τουριστική ανάπτυξη, το χαρακτήρα της. Εκτός από το πολύχρωμο παζάρι που γίνεται κάθε Παρασκευή, το Κας βρίσκεται σε μια περιοχή γεμάτη μνημεία. Λίγο έξω από την πόλη σώζεται αρχαίο θέατρο, απομεινάρι της αρχαίας Αντιφέλλου.